Ο Θάνος Βλαστός μιλά στο Ντίνο Ρητινιώτη
Κυκλοφοριακή ασφυξία, ανεπαρκείς υποδομές, τριτοκοσμική οδηγική συμπεριφορά. Με άλλα λόγια, η πραγματικότητα των αθηναϊκών δρόμων. Μια πραγματικότητα που τείνει να γίνει κατεστημένη και που η ύπαρξή της οφείλεται τόσο σε προγενέστερες και σημερινές πολιτικές ανεπάρκειες, όσο και στην ελλιπή παιδεία του καθενός μας. Προτάσεις για μια καλύτερη Αθήνα υπάρχουν και έχουν κατατεθεί στους αρμόδιους για διαβούλευση. Για την πραγματοποίησή τους, δεν αρκεί μονάχα η πολιτική βούληση. Είναι απαραίτητη και η ύπαρξη κοινωνικής συναίνεσης και συμμετοχής. Επιστήμονες, όπως ο διακεκριμένος συγκοινωνιολόγος, αρχιτέκτονας-πολιτικός μηχανικός, κ. Θάνος Βλαστός, καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, αποτελούν φορείς τέτοιων ιδεών και προτάσεων. Συμμέτοχος σε πληθώρα μελετών που αφορούν στο συγκοινωνιακό δίκτυο δεκάδων πόλεων της χώρας, παραμερίζει τον «ξύλινο» επιστημονικό λόγο και μοιράζεται με την “Metropolis Weekend” το όραμά του για μια πόλη ανθρώπινη και βιώσιμη.
Όταν πρωτοήλθαμε σε επαφή με το ποδήλατο, οι γονείς μας συμβούλευαν να μένουμε «μακριά από τους δρόμους». Τώρα ως ενήλικες είναι το κράτος που μας φωνάζει νοητά τα ίδια λόγια. Γιατί δεν καταφέραμε να ενσωματώσουμε το ποδήλατο στη ζωή μας;
Θεωρητικά, ο καθένας μας έχει το δικαίωμα να βγει με το ποδήλατό του στο δρόμο. Ομως με διάφορους τρόπους η πολιτεία μας αποθαρρύνει. Είναι σαν να λέει στον κόσμο, «πάρε το ποδήλατό σου έξω στο δρόμο, αλλά με δική σου ευθύνη». Το ποδήλατο αποτελεί μια αναγκαιότητα. Αυτό το λένε οι στοιχειώδεις κανόνες του πολιτισμού, η προσταγή για περισσότερη υγεία. Το ζητάει η οικονομία και το ζητάει και η ίδια η λειτουργία της πόλης.
Ενώ η πολιτεία όφειλε να εγκαταστήσει συνθήκες δικαιοσύνης και δημοκρατίας στους δρόμους, αυτή λειτουργεί αντιδημοκρατικά αφήνοντας να επικρατήσει παντού ο «τσαμπουκάς». Δεν προστατεύει τον αδύνατο, δηλαδή τον πεζό και τον ποδηλάτη, αλλά εκείνον που ασκεί τη βία, βλέπε αυτοκίνητο. Η πολιτεία θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της και να θέσει προτεραιότητες. Η πόλη μας έχει στενούς δρόμους και εάν κάτι δεν χωράει σε αυτούς είναι τα αυτοκίνητα και όχι τα ποδήλατα.
Βλέπουμε την ανάδυση ενός παρεμβατικού ποδηλατικού κινήματος. Πώς κρίνετε τη δράση τέτοιων συλλογικοτήτων; Αποτελούν την απάντηση στην αδράνεια των υπευθύνων;
Τη δράση αυτού του κινήματος την κρίνω άκρως αποτελεσματική. Ο κόσμος, βλέποντας την πολιτεία να αδρανεί, διεκδικεί ένα δικαίωμα που πολλοί το βλέπουν εφάμιλλο του δικαιώματος να αναπνέεις, αυτό της ποδηλασίας. Βγαίνουν με τα ποδήλατα στους δρόμους παραμερίζοντας τους πάμπολλους κινδύνους και με την παρουσία τους ως ποδηλάτες φωνάζουν «παρών». Δείχνουν στην πολιτεία ότι είναι εδώ και ότι δεν μπορεί πλέον να αδιαφορεί γι’ αυτούς. Κι αν έγιναν κάποια πράγματα τα τελευταία χρόνια, έγιναν επειδή ακριβώς δραστηριοποιήθηκαν και πίεσαν οι νέοι αυτοί ποδηλάτες.
Εν μέσω οικονομικής κρίσης, ενδεχομένως κάποιοι να θεωρούν πως έργα όπως οι υποδομές για ποδηλατικό δίκτυο, είναι περιττά. Ωστόσο, υπάρχουν πολλαπλασιαστικά οικονομικά και άλλου είδους οφέλη από τη δημιουργία ποδηλατικού δικτύου.
Θέλετε να μας απαριθμήσετε μερικά;
Καταρχήν είναι θέμα υγείας. Οι ασφαλιστικές εταιρείες στην Ευρώπη χρηματοδοτούν τη δημιουργία ποδηλατικών δικτύων, γιατί έτσι θα μειωθούν τα έξοδά τους, οι άνθρωποι θα γίνουν περισσότερο υγιείς. Επίσης, θα υπάρχουν κέρδη από την μείωση των ατυχημάτων, μιας και το ποδήλατο δεν είναι ένα μέσον απειλητικό προς τους άλλους, όπως το αμάξι. Επιπλέον, είναι και το θέμα της μείωσης του κόστους της συντήρησης του αυτοκινήτου, όπως επίσης και η μείωση του κόστους υποδομής, η οποία είναι απαραίτητη για το αυτοκίνητο (αυτοκινητόδρομοι, γέφυρες) και είναι πανάκριβη. Οι υποδομές όμως για το ποδήλατο δεν είναι. Οτιδήποτε έχει σχέση με το αυτοκίνητο έχει οδηγήσει στη διόγκωση ενός τεράστιου κόστους.
Και ποια θα είναι η κατάληξη του αυτοκινήτου ως μέσου μεταφοράς;
Δεν λέμε ότι το αυτοκίνητο είναι άχρηστο. Αλλά ένα μεγάλο μέρος τους θα μπορούσε να υποκατασταθεί από άλλα μέσα. Είναι τρελό να βλέπεις την πλειοψηφία των αυτοκινήτων να κυκλοφορούν μόνο με τον οδηγό. Μπορούμε να αξιοποιήσουμε άλλα μέσα όπως το car-pooling ή ακόμα και τη δημόσια συγκοινωνία, η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από τη μέγιστη αξιοποίηση του χώρου. Ο κάθε επιβάτης καταναλώνει έναν ελάχιστο χώρο σε σχέση με αυτό που καταλαμβάνει ο χρήστης ενός ΙΧ.
Λύσεις όπως η εγκατάσταση διοδίων στο Κέντρο, είναι τελικά βιώσιμες;
Το αυτοκίνητο πρέπει να πληρώνει τις επιπτώσεις από τις χρήσεις του. Δεν έχει σημασία αν αυτό είναι τα διόδια ή η επιβολή φόρων, αυτό που έχει σημασία είναι ότι το ΙΧ δεν πληρώνει τις επιπτώσεις από τη χρήση του. Παρκάρει «τζάμπα» πάνω σε χώρους που ανήκουν σε άλλους, δεν πληρώνει για τη ρύπανση και το θόρυβο που προκαλεί, δεν πληρώνει για το γεγονός ότι τρέχοντας με μεγάλες ταχύτητες κρατάει στα σπίτια τους τα παιδιά, τα οποία έτσι διαμορφώνουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας. Το τελικό ζητούμενο δεν είναι να μαζέψουμε λεφτά μέσω των διοδίων, αλλά να δημιουργήσουμε μια βιώσιμη κι ανθρώπινη πόλη. Εάν τα χρήματα από τα διόδια διοχετευτούν για την ανάπτυξη των υποδομών της πόλης, τότε ναι, αυτό είναι μια ορθή πολιτική.
Μιλήσατε για πεζοδρομήσεις. Υπάρχουν προτάσεις που βρίσκονται στο τραπέζι αυτό τον καιρό;
Βεβαίως. Αυτή τη στιγμή ετοιμάζεται η πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Ολγας, που είναι η συνέχεια της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και συνδέεται με το Παναθηναϊκό Στάδιο που είναι μια σημαντική παρέμβαση. Επίσης, τώρα θα μελετήσουμε την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, που είναι κάτι πολύ δυνατό για την Αθήνα.
Πολλοί ίσως να θεωρήσουν ουτοπικό ένα τέτοιο έργο…
Τίποτα δεν είναι ουτοπικό. Πρέπει να αρχίζουμε να φανταζόμαστε την πόλη μας διαφορετικά. Το Κέντρο πρέπει να ξαναγίνει η καρδιά της πόλης, πρέπει να προσελκύσει ξανά τους Αθηναίους και γι’ αυτό χρειαζόμαστε δυνατές παρεμβάσεις. Η Πανεπιστημίου είναι ο πιο σπουδαίος δρόμος της Αθήνας. Διαθέτει αρχιτεκτονική και γεωμετρία που σε κάνει να νιώθεις ότι ζεις σε μια πόλη με αξιοπρέπεια. Αξίζει να μετατραπεί σε ένα χώρο ιδανικό για τον πεζό, τον ποδηλάτη, τη δημόσια συγκοινωνία, η οποία βέβαια θα συνεχίζει να υπάρχει. Για παράδειγμα, το τραμ που τώρα σταματάει στην πλατεία Συντάγματος, θα κατευθυνθεί προς τα κάτω, θα μπει ενδεχομένως στην Πατησίων και θα φτάσει τουλάχιστον μέχρι τη λεωφ, Αλεξάνδρας.
Οι αντιδράσεις από τον εμπορικό κόσμο ποιες είναι;
Ο εμπορικός κόσμος αντιδρά αρχικώς σε τέτοιες παρεμβάσεις, αλλά στη συνέχεια βλέπει πως οι παρεμβάσεις αυτές οδηγούν σε αύξηση των αξιών. Κάτι τέτοιο έγινε και στην περίπτωση πεζοδρόμησης της Ερμού. Τώρα πλέον, οι μαγαζάτορες από δρόμους γειτονικούς της Ερμού ζητούν κι αυτοί να πεζοδρομηθούν. Η πεζοδρόμηση γίνεται όχι για να φύγει ο κόσμος, αλλά -αντιθέτως- για να έρθει. Εμείς αυτό που θέλουμε είναι να διώξουμε τα αυτοκίνητα της Πανεπιστημίου, τα οποία απλώς διέρχονται και δεν σταματούν σε αυτήν. Θέλουμε να την καταστήσουμε ένα χώρο που να στέκεσαι, να ψωνίζεις και να απολαμβάνεις τη βόλτα σου και όχι απλώς ένα χώρο από τον οποίο διέρχεσαι.
Ας περάσουμε στα ποδηλατικά δίκτυα. Υπάρχουν κάποια έργα που βρίσκονται υπό μελέτη αυτή τη στιγμή;
Ναι, υπάρχουν κάποια έργα που βρίσκονται υπό μελέτη, όπως η λεγόμενη «πράσινη διαδρομή», η διαδρομή δηλαδή από Κηφισιά μέχρι Φάληρο, έκτασης 25 χλμ. Ενα έργο πολύ σημαντικό. Τελειώνουμε ένα μέρος της μελέτης μέχρι το καλοκαίρι και η πρόθεση του υπουργείου είναι να αναθέσει σε εργολάβο το τμήμα από το κέντρο μέχρι το Φάληρο μέσα στο 2010. Το τμήμα από το Κέντρο μέχρι την Κηφισιά αναμένεται να αρχίσει να υλοποιείται μέσα στο 2011. Η δικιά μας η μελέτη, ωστόσο, έχει ήδη περατωθεί.
Από ποια σημεία θα διέρχονται οι ποδηλατοδρόμοι στο Κέντρο;
Η λεγόμενη «πράσινη διαδρομή» θα περνάει μέσα από την 3η Σεπτεμβρίου, την Αθηνάς, τη μη πεζοδρομημένη Ερμού και το Θησείο. Ταυτόχρονα, θα διαθέτει κι έναν άλλο κλάδο ο οποίος θα διέρχεται την Αποστόλου Παύλου και Διονυσίου Αρεοπαγίτου, τη Βασιλίσσης Ολγας, θα φτάνει μέχρι το πάρκο Ιλισίων του δήμου Αθηναίων, όπου εκεί θα συναντάται με την άλλη διαδρομή που έχουμε μελετήσει και είναι έτοιμη για δημοπράτηση. Τη διαδρομή, δηλαδή, που περιλαμβάνει το πάρκο Ιλισίων, την Πανεπιστημιούπολη, την Πολυτεχνειούπολη, το πάρκο Γουδή και φτάνει μέχρι το σταθμό του Μετρό στην Κατεχάκη. Το θέμα είναι, βέβαια, να βρεθούν τα λεφτά. Δυστυχώς τα πράγματα δεν κινούνται τόσο γρήγορα στην Ελλάδα, αλλά νομίζω ότι έχουν αρχίσει να αλλάζουν οι αντιλήψεις.
Και σε αυτό βοηθά και το γεγονός ότι ο κόσμος έχει αρχίσει να ταξιδεύει έξω και βλέπει τις διαφορές, σωστά;
Ο κόσμος βλέπει τι γίνεται στο εξωτερικό και αντιλαμβάνεται τα προβλήματα στο εσωτερικό. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη βοήθεια που προσφέρει το διαδίκτυο, τον βοηθάει στο να δραστηριοποιείται. Ωστόσο, ακόμα παραμένουμε μια «επαρχιούλα» της Ευρώπης. Για άλλους είμαστε η ντροπή της Ευρώπης. Οι παλαιότεροι ενδεχομένως να έχουν αποδεχτεί αυτήν τη πραγματικότητα, αλλά θεωρώ πως η νέα γενιά δεν είναι δυνατόν να συνεχίσει να ανέχεται αυτή τη μιζέρια.
Οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν πόλεις ανθρώπινες, πολιτισμένες και παραγωγικές. Εμείς εδώ έχουμε πόλεις που αρρωσταίνουν, σκοτώνουν, ταλαιπωρούν, τους ανθρώπους τους. Η πόλη μας είναι ένα άρρωστο υπόβαθρο για την οικονομική ανάπτυξη. Πρέπει να φτιάξουμε πόλεις παραγωγικές με ανθρώπους υγιείς, ευχαριστημένους, που μπορούν να μετακινούνται ξεκούραστα και αποτελεσματικά, που αναπνέουν, που βλέπουν λίγο πράσινο. Η άρρωστη πόλη είναι αυτή που μας οδήγησε στη σημερινή πτώχευση. Καλό θα ήταν, πέρα από τα δάνεια, η πολιτεία να κοιτάξει να «δανειστεί» και λίγη από την τεχνογνωσία της Ευρώπης.
Σε μια ομιλία σας είχατε αναφέρει πως με την πεζοδρόμηση της Ερμού τα ζευγάρια στους δρόμους εμφανίστηκαν και πάλι, όπως εμφανίστηκαν και οι μουσικές στο Κέντρο και διάφορα άλλα ευχάριστα φαινόμενα.
Υπάρχει μια πραγματικότητα μέσα μας, η οποία είναι σήμερα καταπιεσμένη και δεν μπορεί να εκδηλωθεί. Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι κυρίως ο ψεύτικος εαυτός μας. Πρέπει όμως να πάμε λίγο βαθύτερα και να δούμε τι πραγματικά είμαστε και τι πραγματικά θέλουμε. Δεν θέλουμε να βγαίνουμε στο δρόμο και να παίρνουμε βαθιές ανάσες; Δεν θέλουμε μια πόλη που να μας εμπνέει; Δεν θέλουμε να ερωτευόμαστε, να φιλιόμαστε, να ακούμε τους ήχους που κρύβει η πόλη; Σήμερα, όμως, αυτό που βλέπεις είναι άνθρωποι φοβισμένοι, που τρέχουν να γλιτώσουν από το αυτοκίνητο, από τους θορύβους. Εμείς σκεφτόμαστε αυτό που είναι κρυμμένο και βλέπουμε στον καθένα μας έναν εν δυνάμει ποδηλάτη, έναν εν δυνάμει πεζό. Γιατί ξέρουμε ότι αυτή είναι η πραγματική φύση του ανθρώπου και δεν μπορούμε να την κρύβουμε άλλο. Πάρ’ τε το ποδήλατό σας, λοιπόν, και βγείτε στους δρόμους…