Συνέντευξη του Jan Gehl

Ο Δανός αρχιτέκτονας Jan Gehl είναι απο τους πιο σημαντικούς παγκοσμίως πολεοδόμους. Απο το 1960 εργάζεται για να μετατρέψει την Κοπεγχάγη σε μια φιλική για το ποδήλατο και το περπάτημα πόλη. Οι αντιλήψεις του για την “ανθρώπινη κλίμακα” στο σχεδιασμό και τη σημασία των δημοσίων χώρων οδήγησαν τους σχεδιαστές σε όλον τον κόσμο να αναθεωρήσουν τον τρόπο που σχεδιάζουν. Το 2007 η Νέα Υόρκη προσέλαβε τον Gehl για να βελτιώσει την υποδομή της για τα ποδήλατα, κάτι που έχει ήδη αποδώσει με την τεράστια αύξηση του αριθμού των ποδηλάτων. Η Sierra μίλησε με τον Gehl τηλεφωνικά στο γραφείο του στην Κοπεγχάγη.

Sierra: Ο σχεδιασμός με γνώμωνα την ανθρώπινη διάσταση είναι κομβικό σημείο για τη φιλοσοφία σας. Τί σημαίνει να χτίζεις στην “ανθρώπινη κλίμακα”;

Jan Gehl: Μιλάω αρκετά για τον ανθρωπιστικό σχεδιασμό, ή την “ανθρώπινη” διάσταση στον αστικό σχεδιασμό. Με αυτή τη φράση εννοώ το σχεδιασμό όπου δίνεται έμφαση στους ανθρώπους που περπατάνε και κάνουν ποδήλατο καθώς και στη δημόσια ζωή γενικότερα. Αυτό σημαίνει πως ξεκινάς απο τους ανθρώπους και συνεχίζεις με όλα τα υπόλοιπα. Ξεκινάς απο τους ανθρώπους και αφήνεις τα αυτοκίνητα και τα κτίρια σε δεύτερη μοίρα.

Το όλο θέμα είναι οτι άν δεν αρχίσεις με την ανθρώπινη πλευρά της υπόθεσης, δεν θα καταφέρεις ποτέ να την ενσωματώσεις αφότου έχεις ικανοποιήσει τα αυτοκίνητα και έχοντας τοποθετήσει έναν αριθμό κτιρίων γύρω απο ένα χώρο. Μετά πρέπει να ψάχνεις το χώρο που απομένει να χρησιμοποιηθεί απο τους ανθρώπους. Πρέπει να ξεκινάς απο τους ανθρώπους. Ετσι, όταν μιλάμε για την ανθρώπινη διάσταση στον αστικό σχεδιασμό, εννοούμε το να δίνεται προτεραιότητα και να διασφαλίζεται πως οι άνθρωποι αποτελούν την κυρια μέριμνα του σχεδιασμού και τα υπόλοιπα να εξυπηρετούνται έπειτα. Αυτή είναι η μία πλευρά της ανθρώπινης διάστασης.

Η άλλη πλευρά αφορά την ανθρώπινη κλίμακα. Έχω γράψει αρκετά σχετικά με την ανθρώπινη κλίμακα. Για μενα η αφετηρία της ανθρώπινης κλίμακας είναι το ανθρώπινο σώμα και οι ανθρώπινες αισθήσεις. Αν πας σε ένα μέρος όπως η Βενετία, που φτιάχτηκε για πεζούς, θα ανακαλύψεις πως η αρχιτεκτονική της Βενετίας είναι φτιαγμένη για περπάτημα με ταχύτητα πέντε χιλιομέτρων την ώρα. Τα πάντα είναι σε τέτοια κλίμακα και με τέτοια λεπτομέρεια που να μπορείς να περνάς καλά περπατώντας με ταχύτητα πέντε χιλιομέτρων την ώρα. Μπορούμε επίσης να μιλάμε για μια αρχιτεκτονική των 80 χιλιομέτρων την ώρα ή για μια κλίμακα των 80 χιλιομέτρων ανά ώρα. Αυτή είναι η κλίμακα των προαστίων πιθανόν, και μια τέτοια κλίμακα είναι αφόρητη όταν περπατάει κανείς ή κάνει ποδήλατο, διότι δεν γίνεται να συμφιλιωθεί με τα δεδομένα των τριών χιλιομέτρων την ώρα. Είναι φτιαγμένη για 80 χιλιόμετρα. Αυτές οι δύο κλίμακες είναι αντιδιαμετρικές και μπορεί να το αντιληφθεί κανεις. Όλες οι παλιές πόλεις είχαν την κλίμακα των 3 χιλιομέτρων ανά ώρα ενώ σήμερα στις νέες πόλεις οι σχεδιαστές έχουν μπερδέψει εντελώς την έννοια της κλίμακας.

Sierra: Γιατί είναι οι δημόσιοι χώροι σημαντικοί;

Gehl: Σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, στην ιστορία των ανθρώπινων οικισμών, οι δημόσιοι χώροι έπαιζαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Ο δημόσιος χώρος ήταν ο τόπος συναναστροφής, ο τόπος της αγοράς και οι δημόσιοι χώροι παρείχαν πρόσβαση στα όσα συνέβαιναν στην πόλη. Στο δημόσιο χώρο λάμβανε χώρα η μετακίνηση, η μεταφορά και η επικοινωνία. Αυτό που συνέβη τα τελευταία 50 χρόνια είναι πως οι δημόσιοι χώροι υποσκελίστηκαν απο το αυτοκίνητο. Εχει συμβεί μια “αυτοκινητιστική εισβολή” και η λειτουργία της πόλης ως τόπος συνάντησης ή αγοράς έχει αποδιωχτεί απο αρκετούς τόπους.

Αυτό που παρατηρούμε σήμερα είναι η αναγέννηση του δημόσιου χώρου ως τόπου συνάντησης, και αυτό συνδέεται με το γεγονός πως το να συναντά κανείς άλλους ανθρώπους είναι ένα νόμισμα με τον ιδιωτικό χώρο απο τη μία πλευρά και το δημόσιο απο την άλλη. Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι οτι οι άνθρωποι κατοικούν με πιο διεσπαρμένο τρόπο, σε όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις ενώ τα νοικοκυριά μικραίνουν καθώς οι άνθρωποι ζούν ολοένα και πιο μόνοι τους. Εχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο και οι οικονομία πηγαίνει καλύτερα. Ετσι αυτό που μπορεί να δούμε είναι πως ίσως οι πόλεις να βελτιώσουν την ποιότητα του δημόσιου χώρου. Βλέπουν πως οι άνθρωποι συρρέουν στους δημόσιους χώρους των πόλεων για να καθίσουν και να διασκεδάσουν.

Νομίζω πως η άνοδος της κουλτούρας των Café παγκοσίως είναι ένα σίγουρο σημάδι πως πολύς κόσμος θέλει να βρίσκεται στους δημόσιους χώρους- να περνάει εκεί το χρόνο του και να έχει μια καλή δικαιολογία για να βρίσκεται εκεί. Αυτό είναι το υπόβαθρο της κουλτούρας του Café άλλωστε, που παρατηρούμε να εμφανίζεται ταχύτατα σε όλες τις πόλεις που μπορεί να έχει κανείς ελεύθερο χρόνο, όπου ζουμε περισσότερο, έχουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο ενώ κατοικούμε σε ολοένα και μικρότερα νοικοκυριά και η ζωή είναι πιο ιδωτικοποιημένη. Έχουμε ιδιωτικό αυτοκίνητο, ιδιωτικό υπολογιστή, ιδιωτικά τα πάντα. Αντίθετα, η επαφή με τους άλλους ανθρώπους μέσα στην κοινωνία... αυτό είναι που ο δημόσιος χώρος μπορεί να προσφέρει.

Είναι συναρπαστικό καθώς επειδή στο δημόσιο χώρο είσαι άμεσα παρών μπορείς να συναναστρέφεσαι με τους άλους ανθρώπους. Μπορείς να τους βλέπεις με τις ίδιες σου τις αισθήσεις, σε αντίθεση με το να βλέπεις στην τηλεόραση αυτό που άλλοι είδαν εδώ κι εκεί. Το γεγονός πως το πραγματικό είναι πραγματικά ενδιαφέρον, αποτελεί έναν απο τους λόγους για τους οποίους η ζωντάνια στις πόλεις αυξάνεται αισθητά. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Times Square στη Νέα Υόρκη, απο τη στιγμή που δημιουργήθηκε καλύτερος δημόσιος χώρος για να απολαμβάνει κανείς το μέρος. Έχω την εντύπωση πως δημιουργήθηκε έντεκα φορές περισσότερος χώρος για ανθρώπινες δραστηριότητες απο πριν και, όπως θα ξέρετε ήδη, είναι πήχτρα όλη την ώρα. Απο τη στιγμή που ο χώρος έκλεισε για την κυκλοφορία των αυτκινήτων, οι άνθρωποι βρέθηκαν στο προσκήνιο.

Sierra: Πως συνδέεται το ποδήλατο με αυτή την αντίληψη για τους δημόσιους χώρους;

Gehl: Είναι δεδομένο πως συμπεριλαμβάνουμε τους ποδηλάτες στον όρο “ζωή στο δημόσιο χώρο”. Μπορεί να δίνουν την εντύπωση πως κινούνται γρήγορα αλλά στην πραγματικότητα δεν κινούνται πολύ ταχύτερα απο κάποιον που τρέχει. Όταν ποδηλατείς μπορείς να χρησιμοποιήσεις τις αισθήσεις σου και να δείς τους άλλους ανθρώπους και να παρατηρήσεις τι συμβαίνει γύρω σου. Και όσοι περπατούν στο πεζοδρόμιο μπορούν εύκολα να δουν τους ποδηλάτες, ως ανθρώπους (αφου δεν κινούνται τόσο γρήγορα). Έτσι δεν μπορεί να πει κανείς πως η δημόσια ζωή βρίσκεται μόνο στα πεζοδρόμια, αλλά και στις ποδηλατολωρίδες.

Επειδή τα ποδήλατα κινούνται λίγο πιο γρήγορα, οφείλεις να λύσεις έναν αριθμό προβλημάτων ώστε οι πιο αργοί πεζοί και οι πιο γρήγοροι ποδηλάτες να μην ενοχλούν ο ένας τον άλλον. Όμως και οι δύο είναι άνθρωποι. Μια πόλη με πολλούς ποδηλάτες είναι πραγματικά μια ζωντανή πόλη. Μια πόλη με πολλά αυτοκίνητα είναι μια πόλη με πολλά αυτοκίνητα, λαμαρίνες και ταχύτητα – όχι με ανθρώπους. Είναι σχεδόν αδύνατο να δεις ανθρώπους στα αυτοκίνητα εξ αιτίας της αντανάκλασης του μπαρμπρίζ και της ταχύτητας με την οποία κινούνται. Κατά κάποιον τρόπο, αν το δει κανείς μέσα απο τις ανθρώπινες αισθήσεις, οι άνθρωποι μέσα στα αυτοκίνητα δεν είναι καν παρόντες στο χώρο.

Οι ποδηλάτες ποδηλατούν στο χώρο ενώ τα αυτοκίνητα κινούνται δια μέσω του χώρου. Μπορούμε να πούμε πως ένα αυτοκίνητο διασχίζει το τοπίο ενώ ο ποδηλάτης κινείται μέσα στο τοπίο. Μπορείς να χρησιμοποιείς τις αισθήσεις σου με εντελώς διαφορετικό τρόπο και να τις χρησιμοποιείς άμεσα χωρίς να παρεμβάλονται τζάμια ή άλλα πράγματα ανάμεσα σε σένα και σε αυτό που συμβαίνει γύρω σου. Αυτό το πρόβλημα δεν το έχεις όταν οι αισθήσεις μας δεν είναι φτιαγμένες για τις μεγάλες ταχύτητες και δεν μπορούν να αντιληφθούν μικρά πράγματα στις μεγάλες ταχύτητες. Αυτό σημαίνει πως σε ένα τοπίο για αυτοκίνητα, τα πάντα οφείλουν να είναι μεγάλα. Οι πινακίδες πρέπει να είναι μεγάλες, οι αποστάσεις οφείλουν να είναι μεγάλες και τα κτίρια να φτιάχνονται χωρίς λεπτομέρεια αφού δεν μπορείς να τα δεις, ούτως η άλλως, αν κινείσαι γρήγορα. Η όλη αντίθεση ανάμεσα στην ταχύτητα των πέντε και των ογδόντα χιλιομέτρων ανά ώρα βρίσκεται κάπου εκεί.

Sierra: Πόσο διαφορετικό ήταν να δουλευει κανείς με την ποδηλατική υποδομή στη Νέα Υόρκη σε σχέση με την Κοπεγχάγη;

Gehl: Δεν βλέπω μεγάλη διαφορά. Μόνο ίσως πως είναι πιο εύκολο να φτιάχνει κανείς υποδομές για ποδήλατα στη Νέα Υόρκη επειδή έχει πιο πλατειες λεωφόρους και δρομους απο της Κοπεγχάγης. Έτσι μπορούν όλοι να είναι ευχαριστημένοι: Πεζοδρόμια, δεντροστοιχίες, ποδηλατολωρίδες, ζώνες παρκαρίσματος και λωρίδες αυτοκινήτων. Είναι υπέροχο για μια πόλη να έχει φαρδιούς δρόμους. Επίσης η Νέα Υόρκη είναι επίπεδη σαν ταψί και πολύ πυκνοκατοικημένη, οπότε υπάρχουν πολλοί εν δυνάμει ποδηλάτες στις διάφορες περιοχές της πόλης. Έτσι πολλοί άνθρωποι μένουν κοντά στις διάφορες υπηρεσίες και μεταξύ τους, συνεπώς είναι πολύ ρεαλιστικό να πραγματοποιούνται οι μετακινήσεις με ποδήλατο.

Sierra: Ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι Αμερικάνικες πόλεις για να προωθήσουν το ποδήλατο;

Gehl: Νομίζω πως μπορούμε να μάθουμε απο τη Νέα Υόρκη. Είμαι εντυπωσιασμένος απο αυτό που έκαναν. Άρχισαν μόλις το 2007 και τώρα, δυομισι χρόνια αργότερα, έχουν φτιάξει 300χιλιόμετρα ποδηλατολωρίδων, περισσότερων απο όσες έχουμε στην διασημη για την φιλικότητά της στο ποδήλατο, Κοπεγχάγη. Αυτό το πέτυχαν σε δυόμιση χρόνια ενώ εμείς ασχολούμαστε με αυτό για εδώ και πενήντα χρόνια. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό αυτό που έχει επιτευχθεί.

Νομίζω πως πρέπει να δουλέψετε σε δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι να δημιουργήσετε μια ποδηλατική υποδομή, φιλική και όσο γίνεται ασφαλέστερη. Είναι πολύ σημαντικό, ιδιαίτερα στα σταυροδρόμια, ο ποδηλάτης να αισθάνεται αρκετά ασφαλής να κινηθεί στην πόλη, και γι αύτο πρέπει να είναι φιλική η κατασκευή της υποδομής. Το άλλο στοιχείο είναι να εισάγετε μια νέα νοοτροπία και σταδιακά μια ποδηλατική κουλτούρα στην οποία το να κάνεις ποδήλατο να είναι κάτι σημαντικό. Κάπου εκεί βρισκόμαστε σήμερα στην Κοπεγχάγη, όπου το 37% κάθε μετακίνησης γίνεται με ποδήλατο. Και το ποδήλατο γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλές επειδή είναι καλό για το περιβάλλον, το κλίμα και τη μόλυνση και είναι και αθόρυβο και φτηνό.

Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως είναι καλό και για την υγεία μας. Παρεπιπτόντως, αν κάνεις ποδήλατο για να πας στη δουλειά σου, ζεις εφτά χρόνια περισσότερο. Πολλοί άνθρωποι έχουν αντιληφθεί πως αυτός είναι ένας έξυπνος τρόπος να κινείται κανείς. Έτσι η ποδηλατική κουλτούρα έχει αναπτυχθεί αλλά νομίζω πως πρέπει να δουλέψετε, όπως η Νέα Υόρκη, τόσο στην υποδομή όσο και σε αυτήν την κουλτούρα. Για παράδειγμα, κλείνουν δρόμους το Καλοκαίρι και τα Σαββατοκύριακα. Δρόμους που μπορείς να κάνεις ποδήλατο και να ανακαλύψεις την πόλη με το ποδήλατο. Τέλος, όπως στην Κοπεγχάγη, υπάρχουν αρκετά προγράμματα όπως το να μαθαίνουν τα παιδιά να κάνουν ποδήλατο στο σχολείο, να γίνονται διαγωνισμοί ανάμεσα στις γειτονιές ή ανάμεσα σε γραφεία και εταιρείες για το ποιος έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ποδηλατών. Στο γραφείο μου, το 61% των ανθρώπων έρχονται με ποδήλατο και οι υπόλοιποι με το τραίνο. Πρέπει να δουλέψεις πάνω στην ανάπτυξη της ποδηλατικής κουλτούρας και στην υποδομή. Πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία των ανθρώπων ώστε να βλέπουν το ποδήλατο ως μια έξυπνη επιλογή. – H συνέντευξη πραγματοποιήθηκε και επιμελήθηκε απο την Kyle Boelte